Museum Meermanno-Westreenianum
Museum Meermanno-Westreenianum
Stichting tot Beheer van het Museum van het Boek / Meermanno- Westreenianum (hierna: Meermanno) verzamelt en beheert boeken uit alle perioden van de westerse boekgeschiedenis. Meermanno heeft als missie mensen te verbinden rond de maatschappelijke betekenis en universele waarde van het boek, zowel in fysieke als in digitale vorm. Het museum wil dat bereiken door een plek te zijn waar een breed publiek kan genieten van de collectie, waar de betekenis van het boek in een werkplaats wordt geëxploreerd, en waar onderzoek wordt gedaan naar vernieuwende vormen van lezen en kennisoverdracht. Meermanno wil fungeren als een schatkamer, clubhuis en platform voor instellingen, makers en gebruikers.
Subsidieadvies
De Raad voor Cultuur adviseert Stichting tot Beheer van het Museum van het Boek / Meermanno-Westreenianum geen subsidie toe te kennen, tenzij wordt voldaan aan de volgende voorwaarden.
- De instelling dient een nieuw plan in met daarin een uitgewerkt activiteitenprogramma, inclusief eventuele samenwerkingspartners, een uitgewerkte doelgroepenanalyse en een nadere toelichting op de governance en de organisatorische consequenties van de fusie met de Koninklijke Bibliotheek.
- De instelling dient een nieuwe sluitende begroting in, die in lijn is met het aangepaste plan.
Hoewel de raad positief is over het gekozen profiel, vindt hij de vertaling ervan naar de activiteiten, het te bereiken publiek en samenwerkingsverbanden nog onvoldoende. De plannen die het museum beschrijft bieden tal van mogelijkheden, maar de wijze waarop het museum daar invulling aan wil geven is nog onvoldoende concreet. Ook is het de raad niet duidelijk hoe het historische ensemble van het verzamelaarsmuseum zich zal verhouden tot het nieuwe profiel. Educatie vindt de raad wel goed uitgewerkt in het plan en passend bij het gekozen profiel. De raad verwacht een scherpe doelgroepenanalyse en een toelichting op de governance in het licht van de bestuurlijke fusie met de Koninklijke Bibliotheek.
Beoordeling
Kwaliteit
De raad heeft in eerdere adviezen gesteld dat de kernkwaliteit van Meermanno niet sterk genoeg is om het voortbestaan als zelfstandig museum te rechtvaardigen. Het advies om een samenwerking met het Letterkundig Museum aan te gaan heeft niet geresulteerd in structurele en uitgebreide samenwerking met dit museum. Meermanno heeft daarentegen een mogelijke samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek verkend. Dit heeft geresulteerd in een bestuurlijke fusie met de Koninklijke Bibliotheek en een nieuw profiel en een nieuwe missie en visie.
De raad is positief over het gekozen profiel en de bijbehorende missie en visie. Meermanno presenteert in zijn aanvraag een inhoudelijke koerswijziging. Het boek in al zijn verschijningsvormen wordt als uitgangspunt genomen, evenals de discussie over het bestaansrecht ervan. Daarmee speelt het museum in op actuele thema’s en wordt het debat niet geschuwd.
De raad onderschrijft de bestuurlijke fusie tussen Meermanno en de Koninklijke Bibliotheek. Hij vindt het gekozen profiel een logische uitkomst van deze samenwerking. De Koninklijke Bibliotheek en het Letterkundig Museum zijn momenteel in gesprek om de samenwerkingsmogelijkheden tussen de twee verwante musea opnieuw te onderzoeken, met als doel een sterk boek-, lees- en letterencluster in Nederland te formeren. De raad waardeert dit initiatief. Hij is nog steeds van mening dat samenwerking tussen Meermanno en het Letterkundig Museum, ondanks de verschillende collecties, voor de hand ligt en zou graag zien dat deze samenwerking daadwerkelijk wordt gerealiseerd.
Uit de aanvraag wordt de raad niet duidelijk in hoeverre het ensemble van Meermanno, inclusief het historische interieur, een rol heeft gespeeld bij de keuze voor het nieuwe profiel van de instelling. De keuze voor het boek is een gewaagde en, zoals eerder gesteld, niet onlogisch, maar hiermee wordt het verzamelaarsensemble verlaten.
De raad vindt de onderbouwing en uitwerking van het plan nog onvoldoende. Over doelgroepen bijvoorbeeld spreekt het museum vooral in algemene termen; iedereen met belangstelling voor het boek is een potentiële bezoeker. Een analyse van de doelgroepen ontbreekt. Dit geldt ook voor de beschrijving van samenwerkingsverbanden. De lijst met eventuele netwerkpartners is indrukwekkend, maar hoe deze zich in de praktijk zal vertalen naar gezamenlijke activiteiten blijft nog ongewis.
De voorgenomen programmering biedt veel interessante mogelijkheden, maar ook hier mist de raad uitwerking.
Educatie en participatie
Het museum heeft zijn schoolgebonden educatie redelijk op orde. Op de zolder is een kleine ruimte ingericht voor educatieve doeleinden. Het aantal leerlingen dat het museum bezoekt is tussen 2013 en 2015 gedaald van ruim 5.300 naar ruim 3.800 leerlingen.
De komende periode wil het museum zijn educatieve aanbod richten op oude ambachten en nieuwe technieken. Hiermee wil het museum bijdragen aan het behoud van immaterieel erfgoed. De raad vindt dit in het licht van het gekozen profiel een prima keuze. De samenwerking met grafische opleidingen wordt voortgezet en uitgebreid en er worden workshops aangeboden aan amateurs en liefhebbers.
Maatschappelijke waarde
Publieksbereik
De raad ziet dat de instelling in de afgelopen periode veel moeite heeft gedaan om meer bezoekers naar het museum te trekken. Het aantal bezoekers steeg van circa 21.000 in 2013 naar bijna 47.000 in 2015. Het museum heeft zijn publieksbereik vergroot door onder andere tentoonstellingen buiten de eigen muren te programmeren.
De raad vindt het aandeel betalende bezoekers in relatie tot het totale aantal bezoekers laag: in 2014 lag dit op 33 procent. Het museum verwacht dat het aandeel betalende bezoekers in 2017 naar 40 procent oploopt. Ook dit percentage is volgens de raad te laag.
De samenwerking met de Koninklijke Bibliotheek biedt mogelijkheden om het publieksbereik te vergroten. De uitwerking ervan vindt de raad in het plan echter onvoldoende terug. Er wordt gesproken over ‘kansrijke bezoekersgroepen’, maar hoe het museum deze groepen denkt te bereiken blijft ongewis.
De raad is positief over de wijze waarop het museum culturele diversiteit in het programma wil bewerkstelligen. Bij het ontwikkelen van het programma zal door middel van gesprekspartners specifiek aandacht komen voor culturele diversiteit.
Ondernemerschap
De raad is negatief over het ondernemerschap van Meermanno. De subsidieafhankelijkheid is en blijft groot. De instelling is voor driekwart van de inkomsten afhankelijk van subsidies. De raad verwacht van het museum dat het steviger inzet op het aanboren van andere financiële bronnen.
Het financiële beeld in 2014 is vertekend door een verkregen legaat, waarvan onduidelijk is wanneer dit verzilverd kan worden. De raad vindt dat het museum dit bedrag onder de buitengewone baten had moeten verantwoorden, om een vertekend beeld van het eigen inkomstenpercentage in 2014 te voorkomen.
Het aandeel publieksinkomsten op de totale inkomsten ligt laag, zo’n 8 procent in de komende jaren. Hoewel hij een stijging van publieksinkomsten van belang acht, vindt de raad de begrote stijging van de publieksinkomsten vanaf 2017 met meer dan 40 procent en in 2020 met meer dan 80 procent onvoldoende onderbouwd.
Ook op het vlak van governance en het personeelsbeleid vindt de raad de aanvraag onvoldoende concreet. Meermanno geeft aan de Governance Code Cultuur te hanteren, al wordt dit in de aanvraag niet nader toegelicht. De organisatorische gevolgen van de bestuurlijke fusie met de Koninklijke Bibliotheek worden slechts beperkt toegelicht.
Museum Meermanno-Westreenianum
Museum Meermanno-Westreenianum
Aanvullend advies
14 juli 2016
In een reactie op het advies wijst Meermanno de raad op enkele onjuistheden en vraagt het aandacht voor een paar onduidelijkheden in het advies.
Het museum wijst erop dat de raad niet in meerdere maar slechts in één advies, namelijk in het advies voor de subsidieperiode
Meermanno weerlegt de constatering dat alleen op de zolder een kleine ruimte is ingericht voor educatieve doeleinden. Het museum licht toe dat de educatieve ruimten zich uitstrekken over de hele zolderverdieping, het souterrain en het overige museum; in totaal beslaan de educatieve ruimten ruim 20 procent van de publieksruimten. De raad waardeert dit. Hij kon dit niet opmaken uit het activiteitenplan.
Meermanno vindt het onterecht dat de raad in zijn advies schrijft dat het museum het in 2014 ontvangen legaat onder de buitengewone baten had moeten verantwoorden. Het ontvangen van legaten en schenkingen is een reguliere activiteit, die ook als zodanig is benoemd in de statuten van de stichting. In dat opzicht heeft Meermanno dit niet onjuist verwerkt in de jaarrekening. Gezien de bijzondere omvang van het legaat, ruim 50 procent van de reguliere inkomsten van het museum, was een opvallender positie in de jaarrekening naar de mening van de raad op zijn plaats geweest.
Volgens Meermanno is het aandeel publieksinkomsten op de totale inkomsten in de komende jaren niet 8 procent; dit geldt alleen voor 2015. Meermanno wijst de raad hier terecht op een feitelijke onjuistheid. Het aandeel publieksinkomsten op de totale inkosten is voor 2017 begroot op 10,7 procent en voor 2020 op 13,2 procent.
Het museum herkent zich niet in de geconstateerde begrote stijging van publieksinkomsten van 40 procent in 2017 en 80 procent in 2020. Mogelijk heeft de raad deze percentuele stijgingen onvoldoende duidelijk toegelicht. De publieksinkomsten nemen toe van 168.800 euro in 2014 naar 240.500 euro in 2017, een stijging van 42,5 procent. De publieksinkomsten in 2020 worden geschat op bijna 310.300 euro, een stijging van 83,8 procent ten opzichte van 2014. Deze begrote stijgingen lijken de raad niet realistisch en worden in het plan niet kwantitatief gespecificeerd.
Volgens Meermanno zou het museum volgens de huidige advisering slechts 70 procent van het huidige subsidiebedrag ontvangen. Dit is niet in overeenstemming met de toezegging dat musea in principe in aanmerking komen voor tenminste 90 procent van de subsidie die in de periode
De Raad voor Cultuur ziet in de reactie van Meermanno geen aanleiding het advies te herzien. Hij ziet een nieuw plan graag tegemoet.
Museum Meermanno-Westreenianum
Museum Meermanno-Westreenianum
Aanvullend advies
2 december 2016
De raad heeft op 19 mei 2016 geadviseerd Stichting tot Beheer van het Museum van het Boek / Meermanno-Westreenianum (hierna: Meermanno) geen subsidiebedrag toe te kennen, tenzij wordt voldaan aan een aantal voorwaarden. De minister heeft dit advies overgenomen. Zij heeft de instelling in haar subsidiebeschikking van 20 september 2016 verzocht een aangepast activiteitenplan in te dienen dat voldoet aan de volgende eisen:
- De instelling presenteert een uitgewerkt activiteitenprogramma, inclusief eventuele samenwerkingspartners.
- De instelling levert een uitgewerkte doelgroepenanalyse.
- De instelling geeft een nadere toelichting op de governance en de organisatorische consequenties van de fusie met de Koninklijke Bibliotheek.
In dit advies beoordeelt de raad of de instelling aan deze eisen heeft voldaan. Voor het overige handhaaft hij zijn beoordeling van 19 mei 2016.
Conclusie
De Raad voor Cultuur is van oordeel dat Stichting tot Beheer van het Museum van het Boek / Meermanno-Westreenianum met haar aangepaste plan aan de gestelde voorwaarden heeft voldaan.
In het aangepaste plan leest de raad een goed uitgewerkt activiteitenprogramma en een heldere doelgroepenanalyse. Meermanno kiest voor een programmering die de verbinding zoekt met scholen en openbare bibliotheken. Hierdoor vindt het museum zijn publiek ook buiten de eigen muren. Tegelijkertijd blijft het waardevolle verzamelaarsensemble van baron Willem van Westreenen intact en relevant. In het plan geeft het museum een toelichting op de governance en de fusie met de Koninklijke Bibliotheek. De twee instellingen werken nauw samen. De raad juicht dit toe en waardeert de museale signatuur die Meermanno daarbij in acht neemt.
Beoordeling
Kwaliteit
Meermanno toont en viert de mooiste boeken uit de geschiedenis, onderzoekt de maatschappelijke functie en betekenis van het boek en onderzoekt de vernieuwende vormen van lezen en kennis. Meermanno verbindt mensen rond de culturele, maatschappelijke en historische betekenis van het boek. Om het verhaal van het boek zo breed mogelijk te vertellen, richt Meermanno zich meer op een speelveld buiten de muren van het museale stadspaleis, namelijk het onderwijs en de openbare bibliotheken. Meermanno doet dat onder de noemer ‘Boek in beweging’. De raad complimenteert het museum met deze gedurfde en weloverwogen keuze. De instelling kan volgens de raad een voortrekkersrol vervullen als het gaat om programmeren buiten de deur.
Meermanno heeft zijn activiteitenprogramma goed uitgewerkt. De raad is verheugd te lezen dat het museum, naast een sterke programmering buitenshuis, ook het verzamelaarsensemble in het aangepaste plan integreert in zijn programma. Via ‘Het Huis van de Baron’ wordt het ensemble gepresenteerd in het licht van het 18e-eeuwse verlichtingsideaal van verzamelen en ontsluiten van kennis. Meermanno benut de uniciteit van de locatie als een plek voor onderzoek, experiment, ontmoeting, presentaties en tentoonstellingen. Daarbij biedt het museum een online platform, ‘Het digitale Huis van het Boek’, dat de activiteiten van Meermanno bundelt en ondersteunt.
Meermanno heeft in het aangepaste plan goed aandacht besteed aan een analyse van zijn publiek. Het museum onderscheidt drie gebruiksgroepen: scholieren (uit het basisonderwijs en voortgezet onderwijs), special interest (studenten, professionals en liefhebbers) en cultuurzoekers en gezinnen. Het museum bereikt het brede publiek en de scholieren met het ‘Boek in beweging’. De special interest groepen ontvangt het museum in ‘Het Huis van de Baron’.
Meermanno werkt intensief samen met de Koninklijke Bibliotheek (hierna: KB), zowel op bestuurlijk als inhoudelijk vlak. Meermanno maakt slim gebruik van het uitgebreide (bibliotheken)netwerk van de KB en heeft de collecties van de KB tot zijn beschikking. De raad ziet Meermanno als de etalage van de KB, waarbij Meermanno een museale rol vervult en de bijbehorende waarden vertegenwoordigt.
Maatschappelijke waarde
Ondernemerschap
Meermanno gaat in het aangepaste activiteitenplan beknopt in op de naleving van de Governance Code Cultuur. Na de bestuurlijke fusie met de KB kent de Stichting tot Beheer van het Museum van het Boek / Meermanno-Westreenianum een raad van toezicht, die de principes van de Governance Code Cultuur toepast bij de inrichting van de organisatie. De raad van toezicht let op een verantwoorde invulling van de zakelijke en beleidsmatige aspecten van de samenwerking tussen Meermanno en de KB.
Museum Meermanno-Westreenianum
19.05.2016
14.07.2016
02.12.2016