W139
W139
W139 is een kunstenaarsinitiatief dat is gevestigd in Amsterdam en sterk lokaal is geworteld; het wil particulier initiatief stimuleren en een voedingsbodem zijn voor de kunstgemeenschap en de creatieve industrie. Naar eigen zeggen fungeert W139 als ‘een baken van dagverse kunst voor de wereld’. De instelling verkeert in een ‘permanente staat van vernieuwing en experiment’ die door de kunstenaars zelf mogelijk wordt gemaakt. De komende periode wil W139 het talent van jonge (internationale) kunstenaars nog sterker centraal stellen. Hij wil zijn kunstpraktijk verdiepen en vernieuwen en op een interactieve manier het gevoel voor verbeelding bij het publiek bevorderen. Beoogd wordt een extra werkruimte met gastatelier te starten voor eigen producties en presentaties.
Subsidieadvies
De Raad voor Cultuur adviseert W139 geen subsidie toe te kennen.
W139 is een instelling die door kunstenaars wordt gedreven, met een sterke nadruk op de vrijheid van de kunstenaar. Aan die werkwijze ligt een groot vertrouwen ten grondslag in de artistieke kwaliteiten van kunstenaars. Het ingediende plan is radicaal en consequent doordacht; de beoogde dynamiek, waarbij een groep van ongeveer twintig kunstenaars zich voor kortere of langere tijd (minimaal zes maanden, maximaal vier jaar) verbindt aan een onderzoeks- en tentoonstellingsprogramma, vindt de raad interessant. Echter, door het ontbreken van een artistiek leider of coördinator functioneert W139 meer als een kunstenaarsinitiatief dan als een presentatie-instelling, waarmee de instelling niet voldoet aan de voorwaarden die de subsidieregeling stelt aan presentatie-instellingen.
W139 geeft echter niet aan hoe het zich als presentatie-instelling profileert ten opzichte van andere instellingen. Uit het activiteitenplan blijkt bovendien niet op welke wijze vernieuwing en reflectie onderdeel uitmaken van het programma van de instelling. W139 verlaat zich artistiek-inhoudelijk vooral op de betrokken kunstenaars en maakt geen gebruik van expertise van buiten ten aanzien van educatie en publieksbereik. Het is niet duidelijk welke verantwoordelijkheden het ‘W139-team’ precies op zich neemt en wat aan de kunstenaars wordt overgelaten. In dit licht mist de raad ook een toelichting op de wijze waarop het werkgeverschap is georganiseerd.
W139 organiseert geen educatieve activiteiten; wel worden de rondleidingen en reguliere activiteiten bezocht door kunstacademies, de eigen publieksgroep Cirkel 139 en een groep kritische observatoren. Daarnaast meent de raad dat het beleid om nieuw publiek te bereiken iets te zeer naar binnen is gericht. Wel heeft hij waardering voor de hoge bezoekersaantallen.
W139 staat er financieel gezond voor, maar is wel sterk afhankelijk van subsidies. De voorgenomen verdubbeling aan eigen inkomsten lijkt de raad niet realistisch.
W139 past de Governance Code Cultuur en de Code Culturele Diversiteit toe. De raad merkt op dat diversiteit goed is vertegenwoordigd in de gekozen kunstenaars en het eigen team.
Zeven instellingen dienden een aanvraag in voor een plek in de BIS als presentatie-instelling. Op basis van een vergelijking tussen de aanvragers adviseert de raad W139 niet te subsidiëren. Voor een integrale afweging tussen de aanvragers, zie de Inleiding Presentatie-instellingen, aanvullende aanvraagronde.
Beoordeling
Kwaliteit
In de periode 2009
W139 is een nieuwe weg ingeslagen en kiest ervoor om te werken zonder artistiek directeur of curator. Een wisselende groep van zo’n twintig individuele kunstenaars is verantwoordelijk voor de ontwikkeling en uitvoering van het activiteitenplan, waarbij steeds een à twee initiatiefnemers een nieuwe groep vormen. De nadruk ligt op de praktische ontwikkeling van (elkaars) talent en het scheppen van mogelijkheden om hedendaagse kunst te produceren. Per jaar worden acht à negen site-specific tentoonstellingen georganiseerd, die gedurende vier weken te zien zullen zijn. Hieruit komen zo’n 36 activiteiten voort die elke mogelijke vorm kunnen krijgen, zoals leesgroepen, filmavonden of fundraising-events. Door de eigen ruimte aan de Warmoesstraat uit te breiden met een tweede locatie binnen of buiten Amsterdam, ‘Productiehuis 139’, wil W139 meer ruimte creëren voor experiment, productie en presentatie.
Gezien de projecten uit het verleden heeft de raad vertrouwen in de kwaliteit van de betrokken kunstenaars. Naar de mening van de raad functioneert W139 op deze wijze echter meer als een kunstenaarscollectief dan als een presentatie-instelling. Een ‘W139-team’ van flexibele en vaste medewerkers fungeert als sparringpartner en kritische katalysator voor de kunstenaars, maar niet duidelijk wordt welke rol dit team heeft bij het (mede)bepalen van het artistieke programma.
De raad vindt het een interessante keuze om de deelnemende kunstenaars in collectief verband de artistieke koers te laten bepalen. Hij hoopt wel dat dat de deelnemers alert blijven op het aanscherpen en navolgen van een heldere artistieke lijn, zodat deze werkwijze niet ten koste gaat van het eigen profiel van de instelling. De raad merkt tevens op dat de nieuwe koers nog veel vragen oproept, omdat het profiel en de voorgenomen activiteiten onvoldoende helder zijn uitgewerkt.
Zes maal per jaar zijn er gezamenlijke bijeenkomsten (‘Rendez Vous’) waarin wordt gereflecteerd op de artistieke ontwikkelingen en de presentatiepraktijk van de deelnemers. In overeenstemming met de benadering van W139 wordt er niet op een oordelende manier gesproken over elkaars werk. De raad leidt hieruit af dat de ontwikkeling van talent bij W139 vooral neerkomt op zelfbegeleiding. Het is de raad niet duidelijk of en in hoeverre ook het W139-team de kunstenaars begeleidt bij hun ontwikkeling. De raad waarschuwt voor een werkpraktijk waarbij de wijze waarop talent wordt begeleid afhankelijk is van het zelfinzicht van elke individuele kunstenaar. Hij hoopt dat kunstenaars (ook) kunnen profiteren van de faciliteiten en expertise op het gebied van talentontwikkeling die de instelling in huis heeft.
Educatie en participatie
Ten aanzien van educatie en publieksparticipatie positioneert W139 zich niet als een kennisinstituut, maar de rondleidingen en diverse activiteiten worden wel bezocht in het kader van kunsteducatieprogramma’s van kunstacademies. Ook kent de instelling educatieve waarde toe aan de activiteiten van de publieksgroep ‘Cirkel 139’ en een groep kritische observatoren (‘the Observer’) en van bezoeken aan het beoogde Productiehuis 139. Het gaat er dan om dat mensen ‘zelf bijdragen aan een presentatiepraktijk die onwrikbaar de kunstenaars en kunst vooropstelt’. De raad vindt deze benadering in lijn met de visie en missie van W139. Hij vindt de ambitie op het terrein van educatie echter te minimaal, omdat de instelling zich hiermee enkel richt op de reeds vertrouwde doelgroepen. Hij wijst erop dat educatie een verplicht onderdeel is voor instellingen in de BIS.
W139 werkt samen met (inter)nationale instellingen waaraan de participerende kunstenaars zijn verbonden. Ook dit sluit volgens de raad aan bij het karakter van de instelling. Hij meent dat de keuze voor internationale kunstenaars positief kan bijdragen aan het uitbreiden en versterken van het internationale netwerk. Wel mist hij in de aanvraag een nadere beschrijving van gerealiseerde en voorgenomen internationale samenwerkingsverbanden.
Maatschappelijke waarde
Publieksbereik
Het profiel van W139 sluit goed aan bij de doelgroepen: kunstenaars, gelijkgestemden, in kunst geïnteresseerden en studenten. Blijkens de aanvraag is het publiek heel divers en relatief jong (25-34 jaar). De raad waardeert de experimentele activiteiten die W139 inzet om publiek te benaderen, maar vindt deze wel sterk naar binnen gericht. Publieksbereik is vooral gerelateerd aan het principe ‘zegt het voort’, via rechtstreeks contact met de kunstenaar en via sociale media en digitale projecten. Hiermee wordt vooral een jong en professioneel geïnteresseerd publiek bereikt. Door de ligging in het centrum van Amsterdam behoren overigens ook buurtbewoners en toeristen tot het publiek.
Uit de aanvraag wordt niet duidelijk wat de interactie met het publiek oplevert, hoe de instelling resultaten evalueert of op grond waarvan aanpassingen worden gerealiseerd. Via een open call (‘the Observer’) zullen mensen jaarlijks worden geïnviteerd de artistieke koers van W139 te volgen en uit te dragen. Het publiek kan zijn waardering voor het getoonde laten blijken door een vrijwillige entreebijdrage. Ook wil de instelling de ‘Cirkel 139’ oprichten, waarbij het publiek een obligatie van 139 euro kan kopen en daarmee participeert in het signaleren en ondersteunen van talent. De raad ziet het werken met zogenaamde cirkels ook terug bij andere presentatie-instellingen. Hij vindt dat een goede insteek, mits de cirkels ‘naar buiten’ gericht zijn en deze zich ook verhouden tot andere dan de voor W139 geijkte publieksgroepen.
De bezoekersaantallen voor exposities en publieksactiviteiten waren de afgelopen jaren gemiddeld ruim 25.000. Voor de komende periode verwacht W139 gemiddeld 26.000 bezoekers. De raad heeft waardering voor deze hoge bezoekersaantallen. Het aantal betaalde bezoeken wordt naar schatting verdubbeld, omdat de instelling is gaan werken volgens het principe ‘betaal-wat-je-wil’. Dit begint een extra inkomstenstroom te genereren, maar de raad merkt op dat het in 2020 nog slechts om 4 procent van het aantal bezoeken gaat (in 2014 is het aandeel betaald bezoek op het totale bezoek 2 procent).
Ondernemerschap
W139 staat er financieel gezond voor en behaalde de afgelopen periode voldoende eigen inkomsten. Wel is de instelling in de huidige periode sterk afhankelijk van één grote batenpost, de gemeente Amsterdam. Van deze subsidiënt ontvangt W139 ook de komende periode subsidie, zij het minder dan aangevraagd. Ook in de komende periode blijft W139 volgens de begroting voor 73 procent afhankelijk van subsidies.
De raad vindt de geschatte verdubbeling van de eigen inkomsten ten opzichte van
Kunstenaars die langer dan zes maanden bij W139 aan het werk zijn krijgen een honorarium van 10.000 euro en een startkapitaal van 12.500 euro. Zelf kunnen zij dit verhogen door aanvullende financiering aan te boren, ondersteund door het team van W139 en eventueel de Cirkel 139. De raad vindt het positief dat kunstenaars ruimte geboden wordt voor de ontwikkeling en productie van nieuw werk en daarvoor een bescheiden starthonorarium ontvangen. De raad vindt het echter moeilijk in te schatten welke opbrengst hiervan te verwachten valt; de output is hier minder goed voorspelbaar dan wanneer kunstenaars een budget ontvangen om bijvoorbeeld een bepaald project af te ronden of een bepaald aantal kunstwerken te vervaardigen.
W139 beoogt een basis te scheppen om de bestaande presentatiepraktijk te professionaliseren. Met de gelden uit de BIS wil W139 extra fte’s invullen in het W139-team, bedoeld voor talentbegeleiding, coördinerende taken, documentatie, reflectie en publicatie. Er is een toename van het aantal fte’s voor tijdelijk personeel voorzien van 0,4 naar 3,6. Het vaste personeel blijft gelijk met 1,6 fte. Het aantal tentoonstellingen dat daartegenover staat blijft gelijk.
Hoe het werkgeverschap vorm krijgt bij de organisatie, die werkt zonder directie, wordt niet toegelicht. Dit beschouwt de raad als een gemis in de aanvraag.
W139 past de Governance Code Cultuur en de Code Culturele Diversiteit toe. Dit wordt in de aanvraag beknopt toegelicht. De keuze voor een zeer cultureel diverse groep kunstenaars draagt naar eigen zeggen op natuurlijke wijze bij aan een cultureel divers programma, publiek, personeel en partners. Dit is terug te zien in de kunstenaarsgroep en in het W139-team. De organisatie zegt ook oog te hebben voor diversiteit bij het aanwijzen van nieuwe bestuursleden maar in het zittende bestuur is culturele diversiteit nog niet vertegenwoordigd.